Jerzy Kunz, Marcin Strona

Nietypowe przypadki samobójstw

Atypical cases of suicides

Z Katedry i Zakładu Medycyny Sadowej CM UJ w Krakowie

Kierownik: dr hab. F. Trela - profesor UJ

W pracy przedstawiono dwa nietypowe przypadki zgonów uznanych w trakcie postępowania wyjaśniającego przez Organa Ścigania jako nie budzące wątpliwości samobójstwa. W obu z nich z punktu widzenia sądowo-lekarskiego pojawiły się jednak elementy nie tylko zupełnie nietypowe dla samobójstwa ale wręcz sugerujące działanie przestępcze.

The authors present two cases stated by the Legal Authorities to be suicides. Medico-legal autopsy picture in both was absolutely untypical when comparing with these type of cases and suggested death due to crime.

Słowa kluczowe: samobójstwo, powieszenie, rany cięte, rany kłute.

Key words: suicide, hanging, cut wounds, stab wounds.

W przypadkach opinii sądowo lekarskich dotyczących mechanizmu zgonu, powstania obrażeń czy rekonstrukcyjnych rzadko stosujemy stwierdzenia jednoznaczne i kategoryczne. Medycyna sądowa jako gałąź biologiczna wykazuje często ogromną zmienność zjawisk i obrazów w badaniach pośmiertnych. Tak więc najczęściej nasze wnioskowanie opiera się na obserwowanej i uznanej większej lub mniejszej typowości badanych zjawisk. Znane są na przykład szeroko zasady różnicowania ran kłutych i ciętych w samobójstwie i zabójstwie czy techniki pozwalające na podobne różnicowanie w przypadkach powieszenia samobójczego czy upozorowania zabójstwa. W niektórych jednak przypadkach nasze doświadczenie o wspomnianej "typowości" nie znajduje potwierdzenia w ustaleniach Organów Ścigania i przypadki które z punktu widzenia obrazu sądowo lekarskiego skłonni bylibyśmy traktować jako śmierć wskutek zabójstwa, uznane zostają za targniecie się na własne życie. Potwierdza to jedynie, iż mnogość odchyleń w obserwacjach sądowo lekarskich od obrazów typowych jest praktycznie nieograniczona.

Za ilustrację tego mogą posłużyć dwa przypadki obserwowane w praktyce naszego Zakładu.

Przypadek 1. (S1059/98)

48 letni mężczyzna brał udział z dwoma kolegami w libacji alkoholowej. Z zeznań świadków wynikało, iż był on w znacznie obniżonym nastroju, "załamany" - w najbliższych dniach miał rozpocząć odbywanie kary 2 lat pozbawienia wolności. Około północy miał pójść do toalety w której zamknął się od środka na zamek. W godzinach rannych po wyważeniu drzwi został znaleziony wewnątrz martwy.

W czasie sekcji zwłok stwierdzono liczne rany cięte i kłute - trzy z nich na policzku lewym i okolicy jarzmowej, rany kłute barku lewego, dwie z nich drążące ku dołowi z przecięciem opłucnej ściennej. Cztery rany kłute ramienia lewego - jedna z nich drążąca głęboko w mięśnie ze zranieniem tętnicy pachowej. Rana kłuta uda lewego ze zranieniem tętnicy głębokiej uda. Nadto na wewnętrznej powierzchni prawej dłoni u podstawy kciuka rana długości 3,5 cm, powierzchowna z wywinięciem płaskiego płata skórnego (ryc. 1, 2, 3). Alkohol we krwi i moczu 3,6 i 4,2 promile. Przyczyną zgonu stało się wykrwawienie.

Ryc. 1, 2, 3. Rany cięte i kłute na twarzy i kończynach denata.

Fig. 1, 2, 3. Cut and stab wounds on victim’s face and extremities.

Przypadek 2. (S 1055/98)

Kobieta 54 letnia została znaleziona w zamkniętym mieszkaniu po wejściu przez okno domu przez Straż Pożarną powieszona w pozycji klęczącej na cienkiej plastikowej lince. Pętla miała dość znaczną długość co sprawiło, iż głowa jej była w bardzo niskim położeniu - twarz praktycznie równolegle do podłoża, na wysokości ud. W trakcie sekcji zwłok stwierdzono typową bruzdę wisielczą w formie czterech pasm o szerokości linki, niemal poziomą. W spojówkach obserwowano pojedyncze wybroczyny krwawe, podobnie jak na obu policzkach, zlewne w skórze czoła. Cała skóra twarzy była wyraźnie zasiniała. Z cech przyżyciowości stwierdzono wylew krwawy w przyczepie obojczykowym lewego mięśnia mostkowo sutkowo obojczykowego. Po zastosowaniu typowego "skrwawienia pośmiertnego" rejonu szyi dokonano warstwowego preparowania tej okolicy, stwierdzając w górnej części mięśnia mostkowo sutkowo obojczykowego wylewy krwawe. W związku z tym podjęto decyzję o odpreparowaniu, w całości powłok miękkich rejonu twarzoczaszki. Stwierdzono zlewne wylewy krwawe w mięśniach całej twarzy, nieco bardziej intensywne po stronie lewej oraz w obu mięśniach żwaczach (ryc. 4, 5, 6). Podobne wylewy krwawe stwierdzono w mięśniach przepony dna jamy ustnej. W badaniu mikroskopowym w wycinkach pobranych z mięśni twarzoczaszki i szyi stwierdzono rozległe wylewy krwawe bez odczynu komórkowego. Alkohol we krwi 1,2 promile.

Ryc. 4, 5 ,6. Wylewy krwawe w mięśniach twarzy (strzałki) w przypadku powieszenia.

Fig. 4, 5, 6. Blood suffusions in facial muscles (see arrows) in case of suicidal hanging.

W piśmiennictwie (3, 7) znane są przypadki nietypowych ran kłutych w przypadkach samobójstw, zarówno jeśli chodzi o ich liczebność jak i lokalizację, zwłaszcza w przypadkach ofiar chorych psychicznie. Wbrew utartym poglądom w swej pracy Karger (4) stwierdził, iż aż w 52% przypadków samobójstw rany kłute zostały zadane przez odzież. Karlsson (5) na podstawie dużej grupy badanych ofiar samobójstw przez zadanie ran kłutych i ciętych opracował listę "pozytywnych korelacji" dla samobójstwa, w kolejności są to: lokalizacja na kończynach, dokonanie czynu we własnym domu, pozostawienie listu pożegnalnego, wiek sprawcy, obecność nacięć próbnych. Gill (2) podaje, iż w przypadkach zabójstw obrażenia obronne obserwowano w 49% przypadków, w samobójstwach zaś nacięcia próbne w 65%. Pojedyncze rany kłute stwierdzano w 34% zabójstw i 24% samobójstw.

W ocenianym przez nas przypadku nietypowość polegała nie tylko na dość znacznej liczbie i nietypowej lokalizacji (twarz) ale także z faktu, iż wszystkie opisane obrażenia na kończynach zadane zostały przez odzież. Dodatkowo, jedna z ran ciętych znajdowała się na powierzchni dłoniowej ręki sugerując obrażenie obronne. Można więc powiedzieć iż w opisanym przypadku uznanym za samobójstwo zanegowane zostały niemal wszystkie podręcznikowe wskazówki tyczące różnicowania samobójczych i zbrodniczych ran kłutych i ciętych.

Drugi przypadek ilustruje możliwość pojawienia się w szczególnej pozycji zwłok objawów mogących sugerować działanie narzędzia twardego tępego w rejon twarzoczaszki, a więc na przykład próby pozbawienia ofiary przytomności przez pobicie. Praktycznie poza wylewami krwawymi w przyczepach mięśni mostkowo sutkowo obojczykowych jako cechy przyżyciowości powieszenia (6) oraz coraz częściej opisywanymi wylewami krwawymi w języku (1) w przypadkach powieszenia nie obserwujemy zmian urazowych. Ocena tego typu zmian w tkankach twarzy jakie opisano nakazuje bardzo daleko posuniętą ostrożność, szczególnie w kontekście opiniowanego przez nas niedawno przypadku. Dotyczył on zgonu starszego człowieka, który został znaleziony przez syna w pozycji siedzącej w fotelu z głową opuszczoną ku dołowi. Badaniem zewnętrznym nie stwierdzono żadnych zmian w rejonie szyi, natomiast obducent po rozpreparowaniu tego rejonu stwierdził w jej obrębie rozległe wylewy krwawe przyjmując za przyczynę zgonu zagardlenie.

Między innymi w świetle obserwacji przedstawionego przypadku nie podzieliliśmy takiego stanowiska, przy braku jakichkolwiek zmian w badaniu zewnętrznym, przyjmując, iż najpewniej mamy tu do czynienia z pośmiertnym artefaktem.

Piśmiennictwo

1. Bockholdt B., Maxeiner H.: Hemorrhages of the tonque in the postmortem diagnostics of strangulation, For. Sci. International, 2002, 126, 214-220, -2. Goll J.R., Catanese C.: Sharp injury fatalities in New York City, J. Forensic Sci, 2002, 47, 554-557, -3. Lieske K., Puschel K., Bussmann E.: Suicide by 120 stab wounds of the chest, Arch. f. Krim., 1987, 180, 143-149, -4. Karger B., Niemeyer J., Brinkmann B.: Suicides by sharp force: typical and untypical features, Int. J. Legal Med. 2000, 113, 259-262, -5. Karlsson T., Differentiation between sharp force homicide and suicide, For. Sci. International, 1998, 94, 183-200, -6. Keil W., Forster A., Meyer H.J., Peschel O.: Characterization of hemorrhages at the origin of the sternocleidomastoid muscles in hanging, Int. J. Legal Med., 1995, 108,140-144., -7. Schmidt P., Driever F., Lock M., Madea B.: Evaluation of atypical stab and incision wounds in a case of combined suicidal injuries, Arch. f. Krim., 2002, 210, 28-38.

Adres pierwszego autora:

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej CM UJ

31-531 Kraków

ul. Grzegórzecka 16