K. Reguła, Z. Jankowski, K. Galer, M. Wiergowski, B. Szpiech
Grupowe zatrucie 2-etoksyetanolem jako zamiennikiem etanolu
Group intoxication with 2-ethoxyethanol as an ethanol substitute
Z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej AM w Gdańsku
Kierownik: dr hab. Z. Szczerkowska - profesor AM
W pracy przedstawiono, rzadko spotykane w literaturze, grupowe zatrucie spożytym doustnie 2-etoksyetanolem, przez ośmiu młodych mężczyzn w wieku od 20 do 22 lat. Przyjęli oni doustnie dawkę 50-100 ml czystego związku (rozcieńczonego wodą z kranu) jako napój alkoholowy. W badaniach jakościowych wykorzystano metody: GC-FID, GC-MS. Uzyskane wyniki porównano z istniejącymi danymi literaturowymi.
In this paper the authors presented the group 2-ethoxyethanol intoxication of 8 young men aged between 20 to 22. 50-100 ml of pure compound (diluted with water) was administrated as a drink. In this paper symptoms of acute intoxication to this compound were presented. GC-FID and GC-MS were used as diagnostic tools. The obtained results were compared with the data from available literature.
Słowa kluczowe: 2-etoksyetanol, zatrucia
Key words: 2-ethoxyethanol, poisonings
WSTĘP
Zatrucia chemicznymi związkami stosowanymi w technice zawsze przyciągały uwagę toksykologów. Intoksykacja tymi substancjami następuje zwykle wskutek przypadkowego lub nieumyślnego ich spożycia, często jako zamiennika alkoholu etylowego. Spektrum środków chemicznych stosowanych w technice stale się powiększa. Do związków takich, obok metanolu i glikolu etylenowego, należy 2-etoksyetanol (Ryc. 1). Inne nazwy tego związku to: etyloglikol, eter etylowoglikolowy, eter etylowy glikolu etylenowego, cellosolve, oxitol. Jest on bezbarwną, obojętną cieczą, mieszającą się z wodą i innymi rozpuszczalnikami. Stosowany jest do produkcji lakierów nitrocelulozowych, do wygładzania tkanin, rozpuszczania niektórych barwników i środków leczniczych. Wchodzi w skład niektórych płynów przeciw zamarzaniu, płynów hamulcowych i tzw. "odladzaczy" (płynów zapobiegających oblodzeniu) (1, 2, 4).
Ryc. 1. Struktura 2-etoksyetanolu (eter etylowy glikolu etylenowego).
Fig. 1. Structure of 2 ethoxyethanol (ethylene glicol ethyl ether).
Niniejsza praca ma na celu przedstawienie, rzadko spotykanego w literaturze, grupowego zatrucia spożytym doustnie 2-etoksyetanolem i porównanie uzyskanych wyników z istniejącymi danymi literaturowymi.
W sierpniu 1998 na terenie jednostki wojskowej doszło do zatrucia 6 żołnierzy niezidentyfikowanym płynem, spożytym jako napój alkoholowy.
MATERIAŁY
Do badań dostarczono ok. 100 ml przezroczystego, bezbarwnego płynu w plastykowej butelce bez etykiety. Według dołączonej do butelki kartki, był to płyn zabezpieczony w szpitalu, wypity przez chorych, którzy ulegli zatruciu. Przyjęta przez nich dawka 2- etoksyetanolu mieściła się w granicach 50-100 ml. Wraz z płynem dostarczono także krew pobraną od sześciu poszkodowanych. W trakcie badań, po zidentyfikowaniu otrzymanego płynu, dodatkowo dostarczono drugą butelkę zawierającą 750 ml bezbarwnego płynu w białej plastykowej butelce oraz płyn o nazwie "Bikanol E-1"(2-etoksyetanol), używany jako dodatek do paliwa, zapewniający jego niezamarzanie.
Wyniki
Analizę płynu początkowo prowadzono w kierunku wykrycia rozpuszczalników organicznych metodą chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo jonizacyjnym (GC-FID). Jako wzorców użyto: alkoholu etylowego, metylowego, alkoholi propylowych i butylowych, octanu etylu i butylu, acetonu, eteru etylowego, chloroformu, trichloroetylenu, glikolu etylenowego i gliceryny. Badany płyn nie zawierał w swoim składzie żadnego z wymienionych związków.
Następnie przeprowadzono analizę z wykorzystaniem chromatografu gazowego ze spektrometrem masowym (GC-MS). Przeprowadzone badanie sugerowało, na podstawie porównania uzyskanych wyników z dostępną bazą widm mas jonów związków organicznych, że poszukiwana substancja to 2-etoksyetanol.
Badania porównawcze, wszystkich dowodowych płynów z wzorcowym wodnym roztworem substancji, przeprowadzone metodą GC-FID potwierdziły, że zawierają one 2-etoksyetanol.
Badania ilościowe wykazały, że płyn "Bikanol E-1" to 100 % 2-etoksyetanol, natomiast pozostałe dwa płyny zawierają ten związek w stężeniu 45 %.
Dostarczone do badań próbki krwi poszkodowanych analizowano w kierunku obecności w nich wykrytej w płynach substancji. Badania przeprowadzone metodą GC-FID nie wykazały w nich obecności w/w substancji, przy czułości metody 0,05 ‰.
OMÓWIENIE
W piśmiennictwie niewiele jest doniesień na temat ostrych doustnych zatruć 2-etoksyetanolem. Naukowcy rosyjscy w 1990 r. opublikowali pracę zatytułowaną: "Ostre zatrucia eterami glikolu etylenowego"(1). Dysponowali oni obserwacjami klinicznymi 13 chorych w wyniku ostrego zatrucia eterami glikolu etylenowego: 3 przypadki zatrucia eterem metylowym (w tym 2 zakończone zgonem) i 10 przypadków etylowym (w tym 1 zakończony zgonem). Wszyscy zatruci to mężczyźni w wieku od 18 do 58 lat. Przyjęta przez nich dawka wahała się od 50 do 100 ml dla eteru metylowego i od 50 do 200 ml dla eteru etylowego glikolu etylenowego (2-etoksyetanolu). Kliniczny obraz zatrucia obu związkami był podobny i dlatego omówiono je łącznie. Objawy ostrego zatrucia po spożyciu 50-200 ml przedstawiono w Tabeli I. Średni okres pobytu chorych w szpitalu wynosił około 20 dni (1).
W celu weryfikacji rozpoznania klinicznego i potwierdzenia ewentualnego zatrucia wykorzystano także badania chemiczne, metodą chromatografii gazowej, płynów ustrojowych (krwi i moczu) poszkodowanych i pozostałości przyjętej trucizny. Badania krwi i moczu przeprowadzano w czasie 12-24 godzin od momentu przyjęcia trucizny i tylko w czterech przypadkach stwierdzono obecność w nich śladowych ilości przyjętych związków. Świadczy to o szybkiej eliminacji omawianych eterów glikolu etylenowego z organizmu. Dość długi tzw. "utajony" okres bezobjawowy tj. czas od momentu przyjęcia trucizny do wystąpienia pierwszych objawów klinicznych sugeruje, że toksyczne działanie uzależnione jest od produktów metabolizmu tych substancji w organizmie. Przeprowadzone obserwacje oraz jednocześnie przeprowadzone eksperymenty na dorosłych samcach białych szczurów, którym podawano jednorazowe dawki eterów (metylowego i etylowego) glikolu etylenowego z uwzględnieniem wskaźnika śmiertelności, pozwalają na uzasadnione przypuszczenie, że metabolizm metoksy i etoksyetanolu przebiega drogą utlenienia alkoholowej grupy, przy udziale dehydrogenazy alkoholowej (ADH), z wytworzeniem kwasów metoksy i etoksyoctowego (jednym z objawów klinicznych i biochemicznych zatrucia tymi związkami jest obserwowana kwasica metaboliczna) (1).
Tabela I. Objawy ostrego zatrucia po spożyciu 50-200 ml 2-etoksyetanolu
i 2-metoksyetanolu.
Table I. Pathological symptoms after consumption of 50-200 ml
of 2-ethoxyethanol and 2-methoxyethanol.
Czas po spożyciu, h Time after consumption
|
Objawy Pathological symptoms |
3-18 |
nausea, vomiting
some patients without any complains
|
18-48 |
abdominal pain, frequent vomiting
CNS dysfunction apparing as weakness, vertigo, psychomotoric disorders, stupor and coma
metabolic acidosis
|
Terapia ostrych zatruć omawianymi związkami jest jeszcze niedostatecznie opracowana. W praktyce leczenie zatrutych prowadzi się zgodnie zasadami i metodami stosowanymi przy zatruciach glikolem etylenowym tzn. m.in. włącza się środki prowadzące do usunięcia z przewodu pokarmowego przyjętej trucizny, stosuje się wczesną hemodializę, forsowną diurezę, można wprowadzić alkohol etylowy w celu "konkurencyjności" z eterami glikolu etylenowego wobec dehydrogenazy alkoholowej, co ma na celu niedopuszczenie do tworzenia się trujących metabolitów tych związków. Celowość podawania alkoholu etylowego w czasie leczenia jest do rozważenia, ponieważ w momencie przyjęcia do szpitala nie stwierdza się już obecności metoksy i etoksyetanolu we krwi i moczu lub stwierdza się już tylko śladowe ich ilości. DL50 (dawka powodująca śmierć połowy grupy zwierząt doświadczalnych) dla 2-etoksyetanolu wynosi 2496 ± 378 mg/kg masy ciała (1).
Dla porównania w Tabeli II przedstawiono objawy ostrego zatrucia po spożyciu 50-100 ml 2-etoksyetanolu przez badanych przez nas poszkodowanych.
Tabela II. Objawy ostrego zatrucia po spożyciu 50-100 ml 2-etoksyetanolu .
Table II. Patological symptoms after consumption of 50-100 ml of
2-ethoxyethanol
Czas po spożyciu, h Time after consumption |
Objawy Pathological symptoms |
2-12 |
muscle pain, abdominal pain, nausea, vomiting
dyspnoea, vertigo |
12-48 |
CNS and visual perception disorders
loss of consciousness, IV0 coma
fast, shallow breathing (20-30 breaths/min), arterial pressure 90/80 mm Hg, heart rate regular (80-140 heart beats/ min )
metabolic acidosis (pH 6.9) |
Wnioski
Przeprowadzone przez nas badania wykazały obecność w materiałach dowodowych 2-etoksyetanolu.
Badanie chemiczne, wykonane po upływie prawie miesiąca od czasu pobrania krwi od pokrzywdzonych, nie wykazało w niej obecności w/w związku. Ujemny wynik badania chemicznego nie wyklucza możliwości zatrucia, bowiem mógł on być spowodowany:
-
czasem jaki upłynął od chwili ewentualnego przyjęcia trucizny do chwili pobrania krwi do badania (ok. 12 - 14 godz.);
-
wielokrotnymi wymiotami pokrzywdzonych po spożyciu substancji powodującymi zmniejszenie jej stężenia we krwi poprzez jej częściowe wydalenie z organizmu.